Implementowana do polskiego systemu prawa karnego w 2004 r. instytucja Europejskiego Nakazu Aresztowania, dalej w skrócie ENA, rozwija się systematycznie i jak pokazują statystyki Polska pozostaje liderem w zakresie liczby wydawanych ENA.
Tematyka ENA jest bardzo złożona, lecz na potrzeby tego krótkiego omówienia wskazać należy na podstawowe fakty w tym zakresie. ENA jest wydawany w sytuacji europejskich poszukiwań osób, które popełniły poważne czyny zabronione, ścigane przez polski wymiar sprawiedliwości i są poszukiwane najczęściej w związku z koniecznością prowadzenia postępowania w celu stwierdzenia ich odpowiedzialności karnej ( zarzuty, list gończy, a potem wniosek o wydanie ENA ) lub w celu wykonania wyroków już prawomocnych ( odbycie kary prawomocnie orzeczonej – postępowanie wykonawcze).
W zależności więc od sytuacji i etapu postępowania odmiennie kształtują się możliwości obrony osób, wobec których wydano ENA i rodzaje działań podejmowanych w celu uchylenia ENA.
Tytułem jednak pewnego wprowadzenia wskazać należy, że na postanowienie w przedmiocie wydania ENA nie przysługuje środek odwoławczy w formie zażalenia, sprawę braku dopuszczalności takiego zażalenia rozstrzygnął jednoznacznie Sąd Najwyższy uchwałą z dnia 20 stycznia 2005 r. w sprawie I KZP 29/04. Tak więc działania zmierzające do uchylenia ENA muszą wybiegać poza instrumenty o charakterze odwoławczym.
W sytuacji wydania ENA na wniosek prokuratora lub sądu prowadzącego postępowanie karne przeciwko określonym osobom, na etapie postępowania przygotowawczego lub sądowego istnieje uprzednio procesowa decyzja sądu o tymczasowym aresztowaniu i poszukiwaniu listem gończym. Jedyną możliwą taktyką obrończą w celu uchylenia ENA na takim etapie postępowania jest uprzednie doprowadzenie do odwołania poszukiwań listem gończym i uchylenie postanowienia o tymczasowym aresztowaniu. Jest to w ogromnie trudne, w większości przypadków niemożliwe, lecz jak pokazuje nasze doświadczenie i takie sytuacje mają miejsce.
Inaczej przedstawia się sytuacja osób poszukiwanych w związku z wymierzoną już prawomocnie karą pozbawienia wolności, gdy sprawa znajduje się w istocie na etapie postępowania wykonawczego, a dysponentem poszukiwanego jest sąd penitencjarny, który często występuje do właściwego wydziału karnego sądu okręgowego z wnioskiem o wydanie ENA, w celu wprowadzenia kary do wykonania.
W związku z tym jedyną możliwością uchylenia ENA na tym etapie postępowania jest sięgnięcie po środki typowe dla postępowania wykonawczego, których ewentualne zastosowanie prowadzić może w dalszej konsekwencji do uchylenia poszukiwań europejskich.
Mowa tutaj w pierwszej kolejności o złożeniu wniosku o odroczenie wykonania kary do sądu penitencjarnego. Podstawy takiego wniosku reguluje przepis 151 kkw, skazany musi wykazać w tym postępowaniu, że natychmiastowe wprowadzenie kary do wykonania wywołałoby zbyt ciężkie skutki dla jego zdrowia lub rodziny skazanego, oczywiście bardzo ogólnie mówiąc. W razie uwzględnienia wniosku i odroczenia wykonania kary powinno nastąpić odwołanie poszukiwań i uchylenie ENA.
Istnieje także możliwość, przewidziana w przepisie art. 15 kkw, złożenia do sądu wniosku o zawieszenie postępowania wykonawczego jeżeli zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca postępowanie wykonawcze, a w szczególności jeżeli nie można ująć skazanego albo nie można wykonać wobec niego orzeczenia z powodu choroby psychicznej lub innej przewlekłej, ciężkiej choroby, postępowanie zawiesza się w całości lub w części na czas trwania przeszkody.
Także w tym przypadku konsekwencją zawieszenia postępowania wykonawczego przez sąd powinno być wstrzymanie poszukiwań i odwołanie ENA przez sąd okręgowy.
