Nasza kancelaria prowadzi sprawy dotyczące roszczeń reprywatyzacyjnych byłych właścicieli lub ich spadkobierców z tytułu przejęcia ich mienia na rzecz Skarbu Państwa w okresie PRL-u.
Jest to temat bardzo rozległy i szeroki , z całą pewnością wymagający rozwiązania kompleksowego, w postaci ustawy reprywatyzacyjnej, takiego aktu prawnego jednak, mimo obchodów okrągłej rocznicy 30 – lecia pierwszych, wolnych wyborów w 1989 r., do dzisiaj nie uchwalono.
Niniejszy wpis ma charakter refleksji ogólnej, albowiem każda taka sprawa i stan faktyczny jej dotyczący musi być drobiazgowo przeanalizowany przed podjęciem dalszych, właściwych kroków prawnych.
Otóż, największa fala nacjonalizacji, na ogromną skalę nastąpiła bezpośrednio po II wojnie światowej w latach 1945 – 1955. Było to związane z wprowadzaniem nowego ustroju socjalistycznego, w którym dominować miała własność państwowa i gospodarka centralnie planowana, a nie własność prywatna. Państwo przejmowało więc na mocy różnych dekretów i ustaw liczne nieruchomości na cele reformy rolnej, nacjonalizacji przemysłu, na inwestycje o charakterze publicznym.
Wspomniana nacjonalizacja odbywała się więc formalnie na określonej podstawie prawnej - obowiązujących wówczas przepisach prawa i to na ich podstawie właściwe organy PRL wydawały decyzje administracyjne pozbawiające dotychczasowych właścicieli ich własności. Istotną kwestią jest jednak to, że ówczesne organy władzy często, dokonując rozstrzygnięć administracyjnych, naruszały nawet własne przepisy, które były podstawą nacjonalizacji.
I ten fakt ma tutaj najistotniejsze znaczenie. Z braku bowiem jednolitej ścieżki postępowania reprywatyzacyjnego, z powodu braku przepisów w tym zakresie, osobom pokrzywdzonym, którym niesłusznie odebrano mienie lub ich następcom prawnym przysługuje możliwość indywidualnego dochodzenia od Skarbu Państwa zwrotu nieruchomości lub uzyskania odszkodowania za mienie przejęte z naruszeniem prawa.
Mimo braku ustawy reprywatyzacyjnej każdego roku wiele osób decyduje się na skierowanie wobec Skarbu Państwa roszczeń o zwrot nieruchomości w naturze lub o wypłatę słusznego odszkodowania. Praktyka wskazuje na dwa zasadnicze tryby postępowania w przedmiocie takich roszczeń. Pierwszy z nich jest to tryb administracyjny – zmierzający w pierwszej kolejności do uchylenia lub stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnych będących podstawą przejęcia mienia, natomiast drugi to postępowanie przed sądami powszechnymi (powództwo o wydanie, powództwo o ustalenie treści księgi wieczystej, powództwo o stwierdzenie nieważności czynności prawnej, powództwo o odszkodowanie i inne).
Istotą wszczynanych postępowań jest wykazanie, że w toku ich przejmowania przez państwo jakim była Polska Rzeczpospolita Ludowa doszło do naruszeń prawa wówczas obowiązującego, przez organy administracji dokonujące przejęcia.
Opisana tu w skrócie materia jest oczywiście bardzo skomplikowana, a postępowania trudne i długotrwałe. Doświadczenie pokazuje jednak, że cierpliwi i zdeterminowani klienci odzyskują majątek w naturze lub uzyskują konkretne kwoty odszkodowań. Każdy jednak taki przypadek musi być poddany drobiazgowej analizie prawnej w celu ustalenia najwłaściwszej ścieżki postępowania.
Wskazana materia wymaga dokładnej analizy przepisów obowiązujących w PRL, treści dekretów i ustaw nacjonalizacyjnych jak i obowiązujących w tym zakresie obecnie przepisów : ustawy o gospodarce nieruchomościami, przepisów kodeksu postępowania administracyjnego, kodeksu cywilnego i wielu innych.
