Co to jest zachowek?
Zachowek jest instytucją przewidzianą w przepisach prawa spadkowego, w kodeksie cywilnym, która ma na celu ochronę najbliższych krewnych spadkodawcy w sytuacji kiedy zostali oni pominięci przy dziedziczeniu testamentowym.
W braku bowiem testamentu wchodzi w grę dziedziczenie ustawowe, na podstawie którego najbliższa rodzina spadkodawcy dziedziczy według ustalonego porządku: dzieci, małżonek, rodzice, rodzeństwo itd. Najbliżsi mają więc w takiej sytuacji zagwarantowany swój udział w spadku.
Natomiast zachowek wchodzi w rachubę w sytuacji, w której spadkodawca rozporządził spadkiem w drodze testamentu w sposób odmienny od zasad ustawowych i pominął przy dziedziczeniu część najbliższych mu osób, które nie uzyskują tym samym statusu spadkobiercy.
Przykład: Ojciec sporządza testament, w którym powołuje do spadku tylko jednego syna. Pozostałym dzieciom spadkodawcy będzie przysługiwało roszczenie o zachowek wobec syna będącego spadkobiercą.
Zachowek jest też uruchamiany w sytuacji kiedy jeszcze za swojego życia spadkodawca rozporządził swoim majątkiem w drodze darowizny, pomijając w ten sposób możliwość dziedziczenia wartościowych składników majątku przez wszystkich najbliższych krewnych. Zobowiązanym do zapłaty lub uzupełnienia zachowku jest wówczas obdarowany. Roszczenia o zachowek można także dochodzić od zapisobiercy windykacyjnego, w przypadku ustanowienia w testamencie takowego zapisu.
Przykład: Matka dokonuje darowizny mieszkania za życia na rzecz swojej siostry. Córce będzie przysługiwało wobec obdarowanej siostry roszczenie o zachowek.
Zachowek więc jest roszczeniem majątkowym przysługującym określonym osobom, którego wartość stanowi ułamek wartości udziału spadkowego, który by przypadał uprawnionemu, gdyby nie czynność prawna spadkodawcy.
Zachowek stanowi więc swoiste zabezpieczenie interesów osób najbliższych spadkodawcy przez system prawny i daje możliwość dochodzenia pewnej korzyści pieniężnej ze spadku, której uprawniony nie otrzymał na skutek woli spadkodawcy.
Zachowek generalnie rzecz ujmując stanowi narzędzie korygowania przez obowiązujące przepisy prawa spadkowego powstałej na skutek testamentu czy darowizny nierówności, polegającej na tym, że ktoś otrzymuje spadek, a pozostałe osoby najbliższe nie otrzymują nic.
Instytucja ta budzi od zawsze pewne kontrowersje, albowiem ingeruje ona, i to w sposób znaczny, w model dziedziczenia oparty na woli spadkodawcy i znacznie tę wolę koryguje, o czym zainteresowane osoby dowiadują się często po śmierci spadkodawcy. Europejskie systemy prawne przyjęły w różnej formie tę instytucję jako realizującą zasady sprawiedliwości społecznej systemu prawnego.
W znaczeniu prawnym zachowek jest więc przysługującym uprawnionym osobom roszczeniem pieniężnym, które mogą oni skierować do osób zobowiązanych, którego wartość jest określona z jednej strony przez przepisy prawa, a z drugiej przez okoliczności danego przypadku.
Zapraszamy do współpracy:
Kancelaria prawna Bydgoszcz, sprawy spadkowe Bydgoszcz, sprawa o zachowek, sprawy o dział spadku, stwierdzenie nabycia spadku, sprawa spadkowa, podział majątku i rozliczenia spadkowe.
Komu przysługuje roszczenie o zachowek?
Roszczenie o zachowek przysługuje jedynie najbliższym członkom rodziny zmarłego, dokładnie tę kwestię określa przepis art. 991 § 1 kodeksu cywilnego, który stanowi, że uprawnionymi są jedynie: zstępni ( dzieci, wnuki), małżonek i rodzice.
Jak obliczyć zachowek?
W pierwszej kolejności uprawnionymi do zachowku są dzieci i małżonek spadkodawcy. Następnie pozostali uprawnieni.
Uprawnionemu do zachowku przysługuje roszczenie w wysokości ½ udziału spadkowego, który by mu przypadał z mocy ustawy, a jeżeli jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy zarobkowej roszczenie wynosi ¾ wartości tego udziału.
Dalej należy obliczyć substrat zachowku, a więc wartość majątku spadkowego, która będzie służyła do podstawienia odpowiednich ułamków co wyrazi na końcu konkretną wartość roszczenia o zachowek.
Musimy wyliczyć tzw. czynną wartość spadku, czyli od sumy aktywów np. nieruchomości, ruchomości, pieniądze, wierzytelności odjąć pasywa spadku, takie jak długi spadkodawcy, koszty pogrzebu, koszty utrzymania, leczenia przed śmiercią.
Do tej wartości należy także doliczyć wartość niektórych darowizn dokonanych przez spadkodawcę za życia, a także wartość zapisów windykacyjnych ustanowionych w testamencie.
Jeżeli zaś uprawniony uzyskał darowiznę na swoją rzecz od spadkodawcy to będzie ona dodatkowo podlegała zaliczeniu na należny mu zachowek.
Przykład: Spadkodawca pozostawił dom o wartości 500 000 zł. Posiadał zadłużenie w banku z tytułu kredytu na sumę 100 000 zł. Przed śmiercią podarował starszemu synowi kwotę 50 000 zł. W testamencie spadkobiercą ustanowił i zapisał wszystko młodszemu synowi. Innych spadkobierców nie ma.
Starszy syn, jako pominięty przy dziedziczeniu testamentowym ma uprawnienie do dochodzenia zachowku, którego podstawą jest ½ udziału spadkowego, który przypadałby mu z mocy ustawy, a więc połowa spadku.
Obliczamy substrat zachowku: wartość domu 500 000 zł. + 50 000 zł. jako wartość darowizny = 550 000 zł. – 100 000 zł. jako wartość długu = 450 000 zł.
Substrat zachowku wynosi 450 000 zł.
Udział ½ z 450 000 zł. = 225 000 zł. – udział spadkowy przy dziedziczeniu ustawowym
Wartość roszczenia o zachowek to ½ tego udziału = 112 500 zł.
Ale z uwagi na to, że starszy syn otrzymał darowiznę w kwocie 50 000 zł. to zgodnie z przepisami musi ją zaliczyć na poczet należnego mu zachowku.
Ostatecznie więc starszy syn będzie mógł skutecznie dochodzić od młodszego syna roszczenia w wysokości 62 500 zł. tytułem uzupełnienia zachowku.
Przedawnienie roszczenia o zachowek.
Roszczenie o zachowek jest roszczeniem majątkowym i jako takie podlega przedawnieniu, co oznacza, że po upływie określonego przez prawo okresu zobowiązany może uchylić się od zaspokojenia takiego roszczenia, powołując się właśnie na zarzut przedawnienia.
W przypadku roszczenia o zachowek termin przedawnienia określony jest przez przepis art. 1007 kodeksu cywilnego i wynosi on odpowiednio 5 lat od ogłoszenia testamentu lub od otwarcia spadku.
Wydziedziczenie – pozbawienie prawa do zachowku.
Jak więc widać samo pominięcie przez testatora osób najbliższych w testamencie nie oznacza, że zostaną one pozbawione jakichkolwiek korzyści ze spadku, nawet wbrew woli spadkodawcy. Często bowiem utożsamia się nie uwzględnienie kogoś w testamencie z jego wydziedziczeniem, co jest niezgodne z rzeczywistością, albowiem najbliższym osobom przysługuje roszczenie ochronne o zachowek.
Natomiast w znaczeniu prawnym wydziedziczenie jest zapisem testamentowym, w którym spadkodawca pozbawia osoby uprawnione do zachowku, a więc zstępnych, małżonka i rodziców prawa do otrzymania zachowku.
Zgodnie z treścią art. 1008 kodeksu cywilnego spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Jak więc wynika to z treści przepisu, aby doszło do skutecznego wydziedziczenia spadkodawca musi wyraźnie zawrzeć stosowny zapis w testamencie jak również musi być ono uzasadniony co najmniej jedną z wymienionych przesłanek, które stanowią negatywne zachowania spadkobiercy wobec spadkodawcy.
Skuteczność takich zapisów testamentowych wymaga precyzyjnego wskazania przyczyn wydziedziczenia i dokładnego opisania nagannych zachowań spadkobiercy. W toku bowiem postępowania sądowego spadkobiercy nierzadko kwestionują zapisy testamentowe o wydziedziczeniu i wobec często ich ogólnikowego i mało precyzyjnego brzmienia udaje się takie zapisy skutecznie unieważnić.
Zapraszamy do współpracy:
Kancelaria prawna Bydgoszcz, sprawy spadkowe Bydgoszcz, sprawa o zachowek, sprawy o dział spadku, stwierdzenie nabycia spadku, sprawa spadkowa, podział majątku i rozliczenia spadkowe.
